Hoe creëer je een optimale woon(zorg)omgeving?

Stelt u zich eens voor… De plek waar u later gelukkig oud wilt worden. Waar woont u? Hoe woont u? Met wie woont u? Hoe brengt u de dag door? Hoe doet u nog mee in de maatschappij? Wat geeft uw leven zin? Wat vindt u belangrijk in uw leven? Waar geniet u dan van? Wie helpt u als dat nodig is?

Is dat beeld anders ten opzichte van hoe u nú woont? En hoe anders ziet die omgeving er dan uit ten opzichte van de woon(zorg)omgeving voor ouderen waar u nu vanuit uw werk op een manier bij betrokken bent? Zo ja, waar kunt u aan denken om hier verandering in te brengen?

Bouwstenen vanuit drie dimensie

Clementine Mol praat u bij over wat er nodig is voor een optimale woon(zorg)omgeving. Als bouwkundig arts en leefstijlarts bekijkt ze dit vraagstuk vanuit de drie dimensies: de fysieke dimensie (zoals de toegankelijkheid), de functionele dimensie (zoals voorzieningen en zorg en welzijn) en de sociale dimensie (zoals ontmoeting en sociaal contact tussen buurtbewoners en generaties).

Clementine Mol is één van de sprekers tijdens Finance Ideas Talks op 10 oktober, waar dit jaar Wonen en zorg weer de rode draad is. Bekijk hier het programma.

Urgentie voor interdisciplinaire samenwerking in de zorg

Een ding is zeker, de komende twintig jaar krijgt Nederland er een golf van ouderen bij, en die kunnen we niet verzorgen en huisvesten zoals we dat nu doen. Dit vraagt om nieuwe vormen van zorg, wonen en welzijn voor ouderen. In het rapport Ouderen langer zelfstandig thuis! Maar hoe dan? biedt Clementine handvatten voor het realiseren van optimale woon(zorg)omgevingen voor ouderen. Over twintig jaar is één op de zeven Nederlanders 75 jaar of ouder. In 2040 hebben 106.400 ouderen verpleegzorg nodig waarvan 75.900 ouderen verpleeghuiszorg thuis (extramuraal) nodig hebben. In 2040 zijn er meer dan 454.000 extra geschikte woningen voor ouderen ‘langer thuis’ nodig^[1].

Het aantal potentiële mantelzorgers per oudere daalt van vijftien naar zes en het personeelstekort neemt alleen maar verder toe^[2]. Als we op dezelfde manier doorgaan is in 2033 het tekort van mensen in de verpleegzorg gegroeid van 10.000 naar 50.000- 60.000^[3]. Daarnaast sluit de huidige nadruk op het medisch-curatieve systeem onvoldoende aan bij de toekomstige behoeften van ouderen.

Kortom, het moet dus anders en we moeten aan de slag! Deels door actie vanuit de overheid met een heldere visie op gezondheid, zorg en huisvesting en consistent beleid, aangepaste regelgeving en financiering. Maar we kunnen ook zelf iets doen door snel en slim te bouwen en anders naar zorg te kijken. Het vraagt om nieuwe vormen van wonen, zorg en welzijn vanuit een integrale visie op gezondheid, zorg en wonen én interdisciplinaire samenwerking.

Ouderen langer zelfstandig thuis? Maar hoe dan?

Een woon(zorg)omgeving wordt gedefinieerd als ‘de omgeving waar ouderen zelfstandig wonen en zo nodig zorg en ondersteuning ontvangen.’ Clementine laat zien dat integratie van kennis uit verschillende domeinen en samenwerking tussen deze domeinen cruciaal is voor het creëren van optimale woon(zorg)omgevingen. Een omgeving waarin ouderen daadwerkelijk langer zelfstandig thuis kunnen wonen met een goede kwaliteit van leven en de juiste zorg op de juiste plek. Wat ‘optimaal’ is voor een oudere is afhankelijk van de individuele behoeften, wensen en mogelijkheden. Desalniettemin zijn er algemene kenmerken te destilleren die een woon(zorg)omgeving ‘optimaal’ maken en bijdragen aan het langer, prettig zelfstandig thuis wonen van ouderen en de kwaliteit en doelmatigheid van zorg vergroten.

Samenvatting publicatie in vijf kernboodschappen:

1. Het realiseren van een optimale woon(zorg)omgeving voor ouderen is een voorwaarde om een medisch curatief systeem naar een preventief integraal gezondheidssysteem te transformeren. Dit is nodig om ouderen langer zelfstandig thuis te kunnen laten wonen, met een goede kwaliteit van leven en de juiste zorg op de juiste plek. Integratie van kennis en samenwerking vanuit verschillende domeinen (zorg, wonen, welzijn en ontwerp) zijn hierbij cruciaal.
2. Een optimale woon(zorg)omgeving kan bijdragen aan:
   • De positieve gezondheid van ouderen. Oftewel, hun vermogen om zich – ondanks de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven – aan te passen en eigen regie te voeren
   • Het voorkomen of uitstellen van de behoefte aan zwaardere en duurdere zorg en ondersteuning (zoals Wlz-zorg en medisch-specialistische zorg)
   • Het bevorderen van informele zorg en ondersteuning
   • Het vergroten van de doelmatigheid van de professionele zorg
3. De ouderenpopulatie is ‘superdivers’. Een divers aanbod van woon(zorg)omgevingen is noodzakelijk om bij de grote diversiteit van wensen, behoeften en mogelijkheden van ouderen aan te sluiten. Het realiseren van een passend aanbod vraagt om actieve betrokkenheid van ouderen zelf.
4. De optimale woon(zorg)omgeving voor ouderen vraagt om aandacht voor zowel fysieke, functionele als sociale kenmerken.
5. De optimale woon(zorg)omgeving bestaat uit zowel de woning, het gebouw, als de buurt. Deze moeten altijd in onderlinge samenhang benaderd worden.

Over Clementine Mol

Clementine is werkzaam als bouwkundig arts en leefstijlarts. Het is haar missie om gezondheid te bevorderen en ziekte te voorkomen. Oog hebben voor context en het creëren van een gezonde context is hierin cruciaal. Ze schreef de kennisbundeling “Ouderen langer zelfstandig thuis! Maar hoe dan?” Daarin formuleerde ze bouwstenen die bijdragen aan een optimale woonzorgomgeving voor ouderen om langer zelfstandig thuis te kunnen wonen.

Deze kennis brengt ze nu in de praktijk met de ontwikkeling van woonzorgconcepten en zorgzame buurten (o.a. het verpleeghuis van de toekomst en woonzorgconcepten gericht op ouderen langer zelfstandig thuis). Eerder werkte ze mee aan de ontwikkeling van de Wijkkliniek, een nieuw zorgconcept gericht op de acute ouderenzorg, waar ze na realisatie ook als arts werkte. 

Meer over Wonen en zorg tijdens Finance Ideas Talks

Meer over de woon(zorg)omgeving tijdens Finance Ideas Talks op 10 oktober a.s. Een middag waarin sprekers uit verschillende sectoren hun visie delen over Wonen en zorg.

Tipje van de sluier? Hoe moeten we gebouwen anders gaan ontwerpen? Dick van Gameren (TU Delft) plaatst deze vraag in historisch en internationaal perspectief. Hans Adriani (Wonen Welzijn Zorg voor ouderen) vertaalt de opgave naar (bestuurlijke) acties. Peter Boerenfijn (Habion) neemt ons mee in de praktijkervaringen van wonen in Liv inn Hilversum. En Anne-Mei The (VU) praat ons bij over hoe dementie de sociale rollen ingrijpend verandert. Bekijk het programma of schrijf u direct in.

_{[1] Verkenning Wonen met zorg Nederland 2023 – 2040, ABF Research, 2023
[2] SCP 2019: Kooiker, S., de Jong, A., Verbeek-Oudijk, D. & de Boer, A. (2019). Toekomstverkenning mantelzorg aan ouderen in 2040: Een regionale toekomstverkenning voor de komende 20 jaar. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
[3] Prognosemodel zorg en welzijn, ABF Research, april 2023}