Hittestress: tips voor corporaties op wijk- en gebouwniveau

Tijdens de steeds vaker voorkomende tropische dagen nemen de signalen van hittestress bij huurders toe. Hoofdpijn, concentratieproblemen en vermoeidheid zijn het gevolg van langdurige blootstelling aan hoge temperaturen. Kwetsbare groepen, zoals ouderen of mensen met een chronische aandoening, lopen daarnaast meer risico door verhoogde kans op uitdroging of zelfs een hitteberoerte.

Als corporatie wilt u toekomstbestendig zijn en uw huurders beschermen tegen mogelijk negatieve gevolgen van klimaatverandering. Waarom is hittestress een relevant thema voor zowel nieuwbouw als huidige locaties? Met welke regels moet u rekening houden? Waar begint u om hittestress bij de huurders tegen te gaan? Welke maatregelen zijn er op wijk- en gebouwniveau?

Klachten over hittestress nemen toe

Eerst een stapje terug, want waarom is hittestress eigenlijk zo’n relevant thema? Uit de monitoring sterftecijfers door het RIVM bleek dat in de extreme hitteperiode in 2019 bijna vierhonderd meer stergevallen zijn gerapporteerd dan verwacht. Deze extra sterfte betrof vooral personen van 75 jaar en ouder. Binnen blijven en je woning koel houden door overdag ramen te sluiten is een belangrijk advies van het RIVM om hitte te ontwijken. Toch kunnen slecht geïsoleerde woningen overdag warmte vasthouden en ’s nachts onvoldoende afkoelen. Uit een enquête van Samen Klimaatbestendig blijkt dat woningcorporaties te weinig budget reserveren voor maatregelen en dat ze de laatste jaren vaker klachten ontvangen van bewoners over hitte in huis. Daarnaast nemen woningcorporaties bij slechts 30% van de onderhouds- of renovatieprojecten maatregelen op voor verkoeling in huis. Ook uit onze eigen enquête van afgelopen maand blijkt dat 40% van de sector de afgelopen drie jaar te maken heeft gehad met schade aan vastgoed ten gevolge van klimaatverandering.

Nieuwe wetgeving nieuwbouwlocaties: hogere grenswaarden binnen Bouwbesluit

Voor nieuwbouwwoningen bestaan sinds 2021 regels en wetten voor het voorkomen van hoge temperaturen. Deze zijn vastgelegd binnen het Bouwbesluit. Vanaf 1 juli 2024 zijn de voorwaarden aangescherpt om met actieve koeling oververhitting te beperken. Hiervoor is de definitieve grenswaarde voor TOjuli^[1] (temperatuuroverschrijding juli) voor nieuwbouwwoningen verhoogd. Met deze wijziging moeten woningcorporaties extra maatregelen nemen om oververhitting te beperken. Ook moeten naast actieve koeling passieve maatregelen oververhitting voorkomen. Zonwering, overstekken of zonwerende beglazing zijn daar voorbeelden van. Op deze manier moet de bestaande koelcapaciteit beter aansluiten bij de benodigde koelcapaciteit. De aanpassingen kunnen extra investeringen vergen van uw woningcorporatie. Het is daarom van belang dat dit additionele thema wordt opgenomen in uw begroting en investeringsafweging.

Wanneer zijn hoge woningtemperatuur een wettelijk gebrek?

Voor woningen voor 2021 zijn er geen regels met betrekking tot koelcapaciteit. Wel zijn er richtlijnen voor bestaande woningen om te beoordelen of een hoge woningtemperatuur een wettelijk gebrek is. Deze richtlijnen zijn ontwikkeld vanuit procedures bij de Huurcommissie en Kantonrechter. In een aantal uitspraken is gebruik gemaakt van de normering uit de GIW-ISSO 2008. Als de binnentemperatuur meer dan driehonderd uur op of boven de 26,5 graden Celsius ligt, kan er volgens de huurprijzenwetgeving sprake zijn van een gebrek aan de huurwoning.

Als gevolg van procedures kan de huur dan worden verlaagd zolang de verhuurder niet voor een oplossing zorgt. Om dergelijke hittestress in woningen te verminderen, kunnen woningcorporaties extra investeringen doen in klimaatbeheersing, zoals de genoemde passieve zonweringsmethoden.

Risico’s van een portefeuille met stedelijk hitte-eiland effect

Elke corporatie in Nederland kampt in bepaalde mate met hittestress. Echter zijn sommige locaties vatbaarder dan andere. Vooral in stedelijke gebieden loopt de temperatuur huizenhoog op. In het zomerseizoen kan het temperatuurverschil tussen stad en omringend gebied oplopen tot drie graden. Op sommige zomerse dagen kan dat verschil zelfs oplopen tot zeven of acht graden. Dit heeft te maken met het fenomeen ‘stedelijk hitte-eilanden effect’. Door betonnen structuren, weinig groen en een hoge concentratie aan gebouwen, wordt de warmte in deze gebieden vastgehouden. De omgevingstemperatuur wordt dan verder verhoogd met een toename van de hittestress voor bewoners.

Het RIVM heeft dit stedelijk hitte-eiland effect in kaart gebracht. Met deze kaart is het mogelijk inzicht te krijgen in het effect van stijgende temperaturen op de woningen in uw portefeuille. Hoewel landelijke gebieden over het algemeen koeler blijven op warme dagen, kunnen ook deze woningen vatbaar zijn voor hittestress wanneer er geen gepaste maatregelen worden getroffen.

Uw corporatie heeft geen invloed op de buitentemperatuur. Wel kunt u het risico op hittestress van de woningen in uw portefeuille verlagen. Dit kunt u op drie niveaus aanpakken: op gebied-, wijk- en gebouwniveau. Als corporatie heeft u met name invloed op de wijk en de gebouwen die hierin staan. Welke maatregelen kunt u op deze twee niveaus nemen?

Maatregelen om hittestress op wijkniveau te bestrijden

Ondanks dat woningcorporaties zelf geen openbare gebieden mogen inrichten, is het goed om met de gemeente in gesprek te gaan over het belang van maatregelen op wijkniveau om hittestress tegen te gaan. De gemeente kan bijvoorbeeld extra bomen plaatsen waardoor schaduw wordt gecreëerd. Ook wordt de lucht verkoeld door de verdamping van het water van de bladeren. In een straat met bomen is het daardoor al gauw zo’n vijf tot tien graden koeler in vergelijking met een straat zonder bomen. Door het planten van extra bomen in combinatie met bebouwing is het ook mogelijk om schaduwroutes in de wijk te creëren. Dit is met name een voordeel voor kwetsbare buurtbewoners die naar voorzieningen moeten lopen.

Een ander voorbeeld is het ontharden van verharde oppervlakken in de wijk (of rondom het eigen bezit) en deze waterdoorlatend en groen maken. Hierdoor warmt de ondergrond minder snel op. Een fijne bijkomstigheid van deze maatregel is dat hiermee ook het risico op wateroverlast wordt verlaagd. Daarnaast kan worden gekeken naar het aanleggen van wadi’s. Een wadi (Water Afvoer Drainage en Infiltratie) is een groene greppel die water zuivert en daarna infiltreert in de ondergrond. Het langer vasthouden van water in wadi’s heeft een verkoelend effect. Wadi’s komen in elke regio en wijktype voor en zijn eenvoudig aan te leggen in overleg met gemeenten.

Lees ook: De (verborgen) impact van funderingsproblematiek.

Maatregelen om hittestress op gebouwniveau te bestrijden

Het is voor zowel bestaande bouw als nieuwbouw belangrijk om hittestress mee te nemen in investeringsafwegingen. Bijvoorbeeld door het bouwen van woningen met dikkere muren of door ramen op een strategische manier te positioneren. Door de mogelijkheid om ramen tegen elkaar open te zetten ontstaat er een goede windstroming. Hierdoor creëert u een natuurlijke ventilatie met een koelend effect als gevolg.

Oudere woningen zijn vaak slechter geïsoleerd. Omdat isolatie ook warmte buitenhoudt, warmen slecht geïsoleerde woningen snel op, wat het risico op hittestress vergroot. Naast het nemen van isolatiemaatregelen en het toevoegen van zonwering, zijn er nog andere opties. Eén kostenneutrale maatregel is bijvoorbeeld het aanbrengen van een lichte kleur op de gevels van een woning.  Hierdoor stijgt het weerkaatsingsvermogen van de woningen en wordt er minder warmte vastgehouden. Hetzelfde geldt voor witte (of een lichtere kleur) dakbedekking. Houd hierbij wel rekening dat hier soms goedkeuring voor vereist is.

Als de dakconstructie van een woning stevig genoeg is, kunt u ook overgaan op het aanleggen van groene daken. De planten op de groene daken stimuleren verkoeling en zorgen dat de hitte buiten de woning blijft. Het hitte-eiland effect wordt hiermee beperkt. Tegelijkertijd zorgt het groene dak voor een verbetering van de biodiversiteit in vergelijking met een regulier dak.

Handige bronnen voor kleine en grote maatregelen

Er zijn veel beschikbare bronnen beschikbaar die uw corporatie helpen met het hitte- en klimaatbestendig maken van woningen. Dergelijke maatregelen lopen uiteen van vrij simpel en goedkoop tot n intensiever met hogere investeringen. Soms maakt één kleine aanpassing al een significant verschil op een warme zomerdag. We delen daarom graag een aantal behulpzame bronnen:

• In opdracht van het BZK heeft de RVO een infographic ontwikkeld. Deze infographic omvat maatregelen om klimaatadaptief te bouwen en renoveren, inclusief informatie over de (kosten)effectiviteit van deze maatregelen;
• Samen Klimaatbestendig bereikt via het platform Groene Huisvesters alle woningcorporaties in Nederland. Groene Huisvesters organiseert veel initiatieven om de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad te versnellen en ondersteunt corporaties ook bij klimaatadaptieve initiatieven;
• De ‘Klimaatbestendige Stad’ (een onderzoekslijn van NKWK) heeft een handreiking gepubliceerd voor woningcorporaties en gemeenten. De handreiking dient als hulpmiddel en als overzicht bij het aanpakken van hitte in woningen;
• De ‘TEEB-Stadstool’ is vanuit een initiatief van de Verenigde Naties ontwikkeld (momenteel beheerd door het RIVM). Deze tool maakt het mogelijk om de positieve effecten van maatregelen te berekenen, zoals het effect van groene daken op energiebesparing.  

Ook interessant: De recent gemoderniseerde EPV 2.0 biedt woningcorporaties nieuwe mogelijkheden om hun huurwoningen hittebestendig te maken. Meer hierover in het artikel: EPV 2.0: een vloek of een zege?

Neem hittestress mee in uw strategische plannen

Hittestress is één van de acht klimaatrisico’s. Het is van groot belang om inzicht te krijgen welke risico’s voor uw bezit een rol spelen. Zo kunt u de impact meenemen in uw strategische plannen en investeringsplannen. Heeft u vragen over dit onderwerp? Of wilt u sparren over hoe u dit voor uw organisatie kunt organiseren? Lees meer over de klimaatrisico-scan of neem contact op met Victor Burger.

Direct zelf aan de slag?

Met de training: ESG-kansen en risico’s bent u binnen één dagdeel op de hoogte van het ESG-landschap en de klimaatrisico’s. Wat zien we gebeuren op het gebied van wet- en regelgeving? Wat zijn belangrijke ontwikkelingen binnen de woningcorporatiesector, vanuit toezichthouders, sectorfinanciers en andere stakeholders? Welke kansen en risico’s binnen ESG zijn relevant? Bekijk het programma en de data.

^{[1] De grenswaarde TOjuli is een maatstaf die wordt gebruikt om te beoordelen in hoeverre een gebouw tijdens warme periodes verhit mag raken. De TOjuli is vastgesteld op maximaal 1,2.}