Toename financiële druk in gehandicaptenzorg leidt tot uitstel investeringen

De gehandicaptenzorg wordt financieel steeds verder uitgehold. Daardoor stellen zorginstellingen investeringen uit en raakt het vastgoed verder verouderd. De oorzaak is grotendeels te herleiden tot een bovenmatig hoge inzet van personeel niet in loondienst. Dit komt mede door een krappe arbeidsmarkt zeker voor de zwaardere en complexe doelgroep en een hoog ziekteverzuim. In combinatie met de geplande tariefdruk vanuit het Rijk blijft er geen of beperkt ruimte over voor noodzakelijke investeringen in vastgoed, duurzaamheid, ICT en personeel. Dit blijkt uit een onderzoek uitgevoerd door Finance Ideas waarbij circa 127 zorginstellingen zijn geanalyseerd.

Impact op kwaliteit en winstgevendheid

Naast de impact op kwaliteit van de zorg heeft het uitstellen van investeringen potentieel ook consequenties voor de winstgevendheid (risico op stijgende onderhoudskosten, energiekosten en toenemende leegstand). De huidige krapte op de arbeidsmarkt en de ingecalculeerde bezuinigingen van het Rijk leggen beslag op de toekomstige investeringscapaciteit en daarmee de toekomstbestendigheid van de gehandicaptenzorg. In de tarieven wordt onvoldoende rekening gehouden met de huidige en toekomstige kwaliteitseisen en investeringskosten. Tegelijkertijd ligt de oplossing niet alleen bij hogere tarieven. Ook bij het management van zorginstellingen ligt een verantwoordelijkheid om de winstgevendheid te verbeteren. Tussen zorginstellingen zijn namelijk grote verschillen waarneembaar die niet alleen worden verklaard door omvang en complexiteit van de doelgroep.

Investeringsniveau daalt, ondanks groeiende omzet

De uitholling van de winstgevendheid is een trend van de afgelopen jaren. De EBITDAR-marge (de operationele winstgevendheid) is de laatste tien jaar fors teruggelopen. Tussen 2014 en 2023 daalde de EBITDAR-marge van 14,9% naar 9,1% van de omzet.  In tien jaar tijd is ruim een derde van de operationele marge verdampt. Hierdoor is er steeds minder financiële ruimte beschikbaar voor het dan wel huren van of zelfstandig investeren in de benodigde capaciteit en kwaliteit. Om het resultaat op peil te houden, hebben zorgaanbieders investeringen de laatste jaren uitgesteld. Deze constatering zien we onder andere bevestigd in een teruglopend afschrijvingsniveau en een afnemende boekwaarde/aanschafwaarde (een indicator van de mate waarin vastgoed is afgeschreven). Het gemiddelde afschrijvingsniveau als percentage van de omzet daalde van 5,1% in 2014 tot 3,7% in 2023.

PNIL en verzuim belangrijkste verklaring voor dalende winstgevendheid

Een belangrijke oorzaak voor de afgenomen winstgevendheid ligt in een toename van de relatieve personeelslasten. Belangrijke drijvers hiervan is een stijging van het personeel niet in loondienst (PNIL) en een toename van het ziekteverzuim in de afgelopen jaren. Zo zijn de relatieve uitgaven voor PNIL in de afgelopen vijf jaar meer dan verdubbeld. Het aandeel PNIL in de totale personeelskosten nam toe van 6,0% naar 12,8%. In absolute termen zijn de uitgaven voor PNIL in deze periode zelfs verdrievoudigd. Ook het ziekteverzuim nam tussen 2014 en 2023 sterk toe, namelijk van 5,1% naar 8,1%. Uit ons onderzoek blijkt dat beide factoren een negatieve correlatie vertonen met winstgevendheid (de EBITDAR-marge).

Verschillen tussen kleine en grote zorginstellingen  

Grote zorginstellingen (met een omzet vanaf € 150 miljoen) realiseerden de afgelopen jaren gemiddeld lagere EBITDAR-marges dan middelgrote en kleine zorginstellingen. Deze categorie zorginstellingen heeft gemiddeld een hoger verzuim en hogere inzet PNIL. Een mogelijke verklaring is dat grotere zorginstellingen een relatief zware doelgroep bedienen. Juist voor deze doelgroep is personeel het moeilijkst te vinden.

De EBITDAR-marges van kleine instellingen (met een omzet tot € 50 miljoen) liggen gemiddeld juist 2,1% hoger ten opzichte van het sectorgemiddelde. We zien dat bij kleinere zorgaanbieders een steeds groter aandeel van hun opbrengsten vanuit de Wlz afkomstig is. Over het algemeen is dit kapitaalintensiever dan de overige bekostigingsstromen. Dit beeld wordt bevestigd in de relatieve kapitaallasten. Voor kleinere instellingen liggen deze gemiddeld hoger dan bij grote zorginstellingen. Ondanks de verschillen laat de EBITDAR-marge over de hele breedte van de sector een dalende trend zien.

Conclusie: winstgevendheid blijft dalen, investeringscapaciteit verder onder druk komt te staan 

Het vooruitzicht geeft weinig reden tot optimisme. Op Prinsjesdag werd duidelijk dat het kabinet vanaf 2026 bijna € 200 miljoen aan bezuinigingen in de Wlz in de Rijksbegroting heeft opgenomen. Ten opzichte van eerder aangekondigde bezuinigingen (o.a. meerjarige contracten, ombuiging behandeling en verlaging NHC) voegde het kabinet daar een bezuiniging voor ‘opschaling digitale zorg’ aan toe. In combinatie met een aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt komt de operationele marge in de gehandicaptenzorg zonder bijsturing verder onder druk te staan.

Er blijft geen of beperkt ruimte over om noodzakelijke investeringen in vastgoed, duurzaamheid, ICT en personeel uit te voeren. Het gevolg is een vicieuze cirkel, waarin het uitstel van investeringen leidt tot verouderde activa. Verouderd zorgvastgoed is minder aantrekkelijk voor medewerkers en cliënten en sluit functioneel minder goed aan bij de zorgvraag. Dit veroorzaakt leegstand en deze inefficiëntie zet op termijn de continuïteit van de zorg onder druk. Niet alleen beleidsmakers, maar ook zorginstellingen zijn aan zet om het tij te keren.

Over het onderzoek

De uitgebreide resultaten zijn terug te vinden in het volledige rapport. Dit onderzoek is op basis van de ZorgRating benchmark. Deze benchmark brengt de financiële prestaties en kredietwaardigheid van ongeveer 800 zorginstellingen in kaart, waaronder 127 zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg. De benchmark geeft in één oogopslag een vergelijking van de financiële prestaties en kredietwaardigheid van zorginstellingen in Nederland.