Gemeente Tilburg over haar unieke aanpak op de transitievisie

De Transitievisie Warmte is voor veel gemeenten een uitdaging. Vanuit het Klimaatakkoord moet de gebouwde omgeving aardgasvrij worden en het is aan gemeenten om daar regie op te voeren. Maar waar begin je? En vooral: hoe zorg je voor inzicht in wat het de bewoners nu écht gaat kosten?

De gemeente Tilburg heeft een unieke manier gevonden om dit inzicht te verkrijgen: het huishoudboekje van de Tilburger voor de energietransitie. Het huishoudboekje geeft inzicht in de energierekening en de energielasten voor de Tilburger, nu én straks. In een gesprek met Tijs van Gisbergen, beleidsadviseur gemeente Tilburg en Ine van den Hurk, procesbegeleider vanuit P2, bespreken we hoe deze aanpak tot stand is gekomen en wat de voordelen zijn.

Transitievisie Warmte: waar is Tilburg begonnen?

Tijs: We zijn begonnen met de vraag ‘Wat wordt waar het alternatief voor aardgas’. Dat antwoord heb je nodig om uiteindelijk in een wijkgerichte aanpak die transitie uit te voeren. De ‘hoe’ vraag komt dan op wijkniveau terug.

Voor een goede invulling van het vraagstuk zijn we begonnen met een verkenning in de stad met onze belangrijkste partners. Hoe kijken ze aan tegen die opgave? Welke rol willen ze spelen? Die interviews zijn verwerkt in een plan van aanpak. We hebben vervolgens een brede stuurgroep gevormd met diverse partijen uit de stad, zodat we het écht samen met de stad opstellen.

Wie zaten er in de stuurgroep?

Tijs: De drie Tilburgse woningcorporaties TBV Wonen, Tiwos en WonenBreburg, Enexis Netbeheer, een vertegenwoordiger namens de Tilburgse energiecoöperaties , een vertegenwoordiger namens huurderbelangen, bedrijvenfederatie BORT, Tilburg University en de gemeente. Daarbij is bewust gekozen voor Leo Dubbeldam als onafhankelijke voorzitter.

Waarin verschilt de aanpak van Tilburg met die van andere gemeenten?

Ine: Het wordt echt op de ‘Tilburgse manier’ gedaan. Landelijke modellen vertalen we naar de situatie voor Tilburg. Wat betekent de transitie voor de bewoners? Wat is het huishoudboekje van de Tilburger? Het doel daarbij is inzicht krijgen in wat het de Tilburger uiteindelijk gaat kosten. Een ander verschil is de aanpak in het omgevingsproces. Hoe betrek je de bewoners bij een visie die eigenlijk heel ver bij ze vandaan staat? Hoe creëer je nu al draagvlak voor als je straks echt die wijk in gaat. Het maken van de visie wordt procesmatig aangepakt, waarbij we verbinding houden tussen draagvlak en haalbaarheid.

Hoe zou je het huishoudboekje uitleggen?

Tijs: Het geeft inzicht op verschillende vlakken. Op het moment dat je een koers gaat bepalen moet je eerst weten waar je staat. Het huishoudboekje geeft een nul-meting om het uitgangspunt van woonlastenneutraliteit concreet te maken. Wat betaalt de Tilburger nu voor elektra, gas en warmte? Door dit project weten we dit nu op wijkniveau en met ‘echte euro’s die dus elke maand betaald worden‘. Ook is het een instrument dat je later kunt gebruiken om te zien waar je staat en hoever je onderweg bent.

Het huishoudboekje geeft daarnaast een goede startpositie om straks de wijk in te trekken. Het geeft een antwoord op de eerste vraag in het buurthuis namelijk ‘Wat gaat het kosten?’. Daar hebben we nu op hoofdlijnen een helder antwoord op.

Wat is het grote voordeel van deze aanpak?

Tijs: Het heeft verschillende voordelen. Het huishoudboekje geeft inzicht in wat men nu betaalt aan huidige energielasten (energie én onderhoud én afschrijving installaties). Het geeft ook een inkijkje in hoe het huishoudboekje zich gaat ontwikkelen naar de toekomst als je niets doet. Daarbij kun je de resultaten afzetten tegen mogelijke alternatieven. Het geeft dus handvatten en onderbouwing voor wat slim is om te doen. Keuzes worden makkelijker omdat de consequenties duidelijk zijn. Daarbij geeft het ook de mogelijkheid om grotere modellen te vergelijken met wat de zogenaamde eindgebruikers kosten zijn.

Ine: Door dit inzicht kun je op visie-niveau de juiste vragen stellen. Waar komt die rekening nu écht te liggen en wat gaan we er mee doen? Op die manier komen de juiste vragen richting besluitvorming en richting raad naar boven.

Hoe vertaalt het uitgangspunt ‘woonlastenneutraal’ zich naar de praktijk?

Tijs: Voor alle partijen was het uitgangspunt ‘woonlastenneutraal’ belangrijk. De haalbaarheid daarvan werd een stuk duidelijker door het huishoudboekje. Om dat te berekenen heb je inzicht in de woonlasten nodig. Er zijn veel landelijke modellen beschikbaar, maar deze berekenen nationale kosten zoals: wat kost een alternatief voor aardgas de samenleving in totaliteit. Die zijn niet specifiek voor de portemonnee van de Tilburger. In Tilburg hebben we afgesproken om te focussen op de kosten voor de eindgebruikers. Finance Ideas heeft ons geholpen met het inzicht in welk deel van de kosten nu landt bij de eindgebruiker, de huurder of de bewoner-eigenaar.

Ine: Daarna hebben we gekeken naar de verhouding met de huidige uitgangssituatie. Wat betaalt de Tilburger nu aan energie? Wat is het scenario als je niets doet? Hoe ontwikkelt de energierekening zich dan? Hierbij krijg je inzicht in het verschil wat belangrijke input is voor de visievorming voor het opstellen van de Tilburgse transitievisie warmte.

Waar lagen de uitdagingen van dit project?

Tijs: De frictie zat in het detailniveau. Hoe ver ga je hierin? Uiteindelijk gaat het niet om de visie, maar om de uitvoering. Het was zoeken naar een balans waarbij je streeft naar een evenwicht in wat je nodig hebt voor de visie. Wat is een goede startpositie, maar geeft dit ook ruimte richting de wijken? Een balans vinden tussen visievorming en waarheidsvinding op detailniveau is een permanente uitdaging.

Ine: De hele transitie is spannend door de vele onzekerheden. Cijfers lijken dan een goed houvast. Men denkt al snel grip te hebben als je maar zoveel mogelijk in detail gaat. Cijfers geven inzicht en zijn een hulpmiddel, niet de hele waarheid.  Een ander spanningsveld was het feitelijk maken van het tekort en het dus écht op papier zetten. We laten beide cijfers zien: wat kost het nieuwe warmtesysteem en wat kan die bewoner investeren. Dat roept automatisch discussie op.

In hoeverre speelde sociale huisvesting een rol?

Tijs: Voor woningcorporaties speelt een bijzonder dilemma. Zij zijn de eigenaar van een woning en dragen de kosten van de investering, maar de gebruiker heeft het voordeel van een lagere energierekening, de zogenaamde splitincentive. Dat is een breed maatschappelijk probleem en is dan ook in de stuurgroep aan de orde geweest. Ook hier was de vraag ‘hoever ga je de details in?’ Om een visie te kunnen vormen heb je genoeg aan de totale kostenpost voor een gemiddelde woning. Maar voor corporaties is het belangrijk om te weten welk deel landt bij mijn huurder en welk deel landt bij mij. Niet alleen voor de eigen financiële positie maar ook om de huurder te beschermen die in Tilburg vaak een lastige financiële positie heeft. Dit vraagstuk heeft nog meer aandacht nodig.

Zijn de landelijke modellen voor eindgebruikerskosten bruikbaar?

Tijs: Lastig…het is een andere methodiek, een andere opzet. Het landelijke model geeft inzicht in één aspect, namelijk welk deel van de kosten landt ergens. Dan weet je nog niet wat de uitgangssituatie is. Het zegt niets over het tekort. Juist dat is de meerwaarde van het huishoudboekje. Je weet én de uitgangssituatie én de toekomstige situatie en het verschil daartussen.

Is de aanpak van het huishoudboekje ook voor andere gemeenten interessant?

Tijs: Zeker! Dat de visie voor het einde van het jaar klaar moet zijn maakt daarin niet uit. De bewoner heeft nog steeds diezelfde vraag. Wat gaat het me kosten en hoe verhoudt zich dat tot de situatie nu? Een ander groot voordeel van deze aanpak is dat je het met elkaar doet en dus ook elkaar tegenkomt. Dat is goed, want je moet het samen doen. Op het moment dat je elkaar pas veel later in het proces tegenkomt, spreek je nog een andere taal en is samen een discussie voeren veel moeilijker. Op het totale tijdspad heeft het een grote meerwaarde.

Vragen over de aanpak van het huishoudboekje?

Heeft u vragen over de aanpak, de doorrekeningen uit het huishoudboekje of wilt u sparren over de mogelijkheden voor uw gemeente? Neem vrijblijvend contact op met Jeroen Dungelmann.